Apostołowie

Opis

Literatura poświęcona prawosławnej hagiografii wzbogaciła się ostatnio o wartościową i interesującą pozycję. Staraniem Wydawnictwa Warszawskiej Metropolii Prawosławnej ukazało się opracowanie o charakterze słownikowym pt. „Apostołowie. Mały leksykon hagiograficzno-ikonograficzny”. Autorem pracy jest nie od dziś promujący wiedzę na temat prawosławnej hagiografii i ikonografii Jarosław Charkiewicz.

Głównym bohaterem opracowania, na co wskazuje i sam tytuł, są apostołowie – najbliżsi uczniowie Jezusa Chrystusa. „Uczniowie Chrystusa – pisze w przedmowie do pracy Biskup Siemiatycki Jerzy – byli świadkami największych wydarzeń w życiu swego Mesjasza. Łaską Św. Ducha stali się najmądrzejszymi ludźmi świata, którzy potrafili odczytać ukryty sens nauki Jezusa Chrystusa. Jej prawdziwość i wiarygodność uczyniła ich tak bardzo silnymi, że każdy z nich był gotów oddać za tę naukę swoje życie. Żadne męki, ani prześladowania nie mogły złamać ich zapału do głoszenia prawdy. Dotyczyło to zarówno wąskiego kręgu Dwunastu, poza Judaszem, jak i szerokiego kręgu Siedemdziesięciu. To oni zapoczątkowali sukcesję apostolską i sukcesję Nauki Chrystusowej, – którą nazywamy Św. Tradycją”.
Z kolei sam autor obszerne wprowadzenie do książki rozpoczyna słowami: „Spośród wszystkich świętych, których imiona składają się na przebogatą hagiografię prawosławną, miejsce wyjątkowe bez wątpienia zajmują apostołowie. Bez tej kategorii świętości trudno sobie wyobrazić nie tylko samą prawosławną hagiografię, ale i samo chrześcijaństwo. Imiona apostołów (przede wszystkim autorów Ewangelii) wymieniane są podczas każdej Św. Liturgii, zaś ikony ewangelistów, na eksponowanych miejscach – na Królewskiej Bramie, obecne są w każdej prawosławnej świątyni”.

Następnie, po przybliżeniu czytelnikowi etymologii słowa „apostoł” oraz jego użyciu w Starym i Nowym Testamencie, autor przechodzi do samej kwestii powołania apostołów na służbę Chrystusową, które wymagało swego „uzupełnienia” – uświęcenia Świętym Duchem. Dzieje Apostolskie ukazują, jak Święty Duch uczestniczył w dziele szerzenia Ewangelii, kierował misją, wyznaczając danego apostoła do wypełnienia tej czy innej posługi, nauczając i umacniając ich, określając kierunki działalności misyjnej. Apostołowie musieli stać się tymi, którzy świadczyli o tym, co sami widzieli, a ich świadectwo odbywało się głównie przy użyciu słowa, ale też poprzez sprawowanie sakramentów i nabożeństw oraz „położenie dłoni na swych następców”. Z apostolstwem nierozdzielnie połączone było cierpienie, gotowość od całkowitego oddania się woli Bożej, włącznie z pójściem na męczeńską śmierć, której doświadczyła większość apostołów.

Zasadnicza część słownika podzielona jest na trzy części każda, z których ułożona została w porządku alfabetycznym. W pierwszej omawiane są postaci apostołów z liczby Dwunastu oraz na trwale związanego z nimi apostoła Pawła (łącznie jest to zatem 13 biogramów). Druga część zawiera 77 biogramów poszczególnych apostołów z grona Siedemdziesięciu, których to Kościół rzymskokatolicki nazywa mężami apostolskimi. W trzeciej autor prezentuje postaci grupy 23 świętych, których Cerkiew obdarzyła zaszczytnym tytułem „równy apostołom” w uznaniu za ich wyjątkowo duży wkład w szerzenie wiary chrześcijańskiej wśród narodów wcześniej nieochrzczonych, podobnie jak poprzednio czynili to apostołowie.
Biogramy poszczególnych świętych zostały zaprezentowane w podobny sposób. Poza tradycyjnymi informacjami dotyczącymi życia i działalności danego świętego, podane jest cerkiewnosłowiańskie brzmienie imienia i tytułu, a następnie roku urodzenia i śmierci. Tam też znajduje się informacja co do dnia lub dni, w których Cerkiew prawosławna czci pamięć danego świętego. Zwykle jest to dzień jego śmierci, który stawał się jednocześnie dniem narodzin dla życia przyszłego, data przeniesienia jego relikwii lub dzień zaliczenia go do grona świętych. Ponieważ wiele Cerkwi prawosławnych w życiu liturgicznym wciąż korzysta z kalendarza juliańskiego (tzw. „stary styl”), a nie z państwowego kalendarza gregoriańskiego (tzw. „nowy styl”), dni pamięci świętych są podawane według obu kalendarzy (juliański/gregoriański). Poza omówieniem życia i działalności poszczególnych apostołów praca zawiera informacje dotyczące ich przedstawień w prawosławnej ikonografii. Kształtowanie się ikonografii apostołów i równych apostołom oraz ich symbolika zostały najpierw omówione ogólnie w ramach wprowadzenia. W dalszej części pracy wiadomości na ten temat są na bieżąco ilustrowane ikonami poszczególnych świętych. Częściowo są to ikony apostołów, których wizerunki ikonograficzne należą do rzadkości. Szczególne, pozytywne wrażenie robią znajdujące się na zakończenie poszczególnych rozdziałów duże ikony (łącznie kilkadziesiąt) prezentowanych świętych. Jeszcze we wprowadzeniu autor deklaruje, iż „podstawowym celem pracy jest przybliżenie Czytelnikowi ważnego fragmentu chrześcijańskiej hagiografii”, przy czym dodaje, że „aby mogła ona trafić do tzw. szerokiego kręgu odbiorców, opracowaniu obca jest stricte naukowa forma, która wymusza stosowanie specyficznego, nie zawsze łatwego w odbiorze języka oraz przypisów”. Tym samym prezentowany leksykon posiada charakter bardziej popularny niż naukowy. Jakkolwiek czytelnicy zainteresowani głębszym poznaniem postaci świętych zaprezentowanych w leksykonie, mogą sięgnąć do wybranej literatury, której wykaz został zamieszczony na końcu pracy. Bibliografię poprzedzają dwa indeksy prezentowanych świętych: alfabetyczny i kalendarzowy, które pomagają w szybkim dotarciu do określonej postaci. Niewątpliwymi walorami pracy jest nie tylko estetyczny, w pełni kolorowy środek książki, ale również ładna twarda oprawa, przedstawiająca Eucharystię apostołów. Całość sprawia wrażenie, że publikacja ta stanowi swojego rodzaju nieduży formatem album, który może być znakomitym prezentem dla osoby bliskiej lub znajomego interesującego się hagiografią i ikonografią. Zachętą do tego niech będą również słowa Biskupa Siemiatyckiego Jerzego zaczerpnięte z przedmowy do książki, w której hierarcha nazywa publikację „pierwszą pozycją polskojęzyczną, która skupia się na tym tak ważnym zagadnieniu (fenomenu apostolstwa – przyp. Jach)”. „Jej dodatnim walorem – pisze biskup – jest ponadto bogata szata graficzna, zawierająca również bardzo mało znane przedstawienia ikonograficzne, alfabetyczny spis wszystkich apostołów, wykaz stron internetowych z ich ikonografią oraz bogatą bibliografię źródłową”.